Phố chợ Sa Đéc lưu giữ những dấu mốc gợi nên dòng chảy lịch sử đa dạng mà đô thị này từng trải qua. Tản Mạn Kiến Trúc mời bạn cùng dạo bước qua những di sản kiến trúc tại thành phố Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp để thong thả cảm nhận thời gian trôi qua tại một đô thị lâu đời của xứ đồng bằng.

Sự hiện diện của cộng đồng người Hoa được đánh dấu bằng một hội quán rực rỡ, khéo phản chiếu ánh nắng chói chang của xứ nhiệt đới. Hội quán phủ sắc đỏ đặc trưng của phong cách hội quán Phúc Kiến. Những đầu mái vút cong được điểm xuyết bằng mảnh khảm sành sứ nhiều sắc màu kể những truyện tích của người Hoa miền Nam Trung Quốc. Kiến An Cung vừa là miếu thờ, vừa là hội quán nơi lưu giữ những quyết định quan trọng trong đời sống cộng đồng. Từ trung điểm này chúng ta bắt đầu tỏa ra khắp các phố xá quanh co để khám phá những dấu mốc khác của Sa Đéc.

Mặt tiền ngôi nhà Huỳnh Thủy Lê (tỉnh Đồng Tháp) thể hiện sự kết hợp của nhiều phong cách trang trí thịnh hành vào đầu thế kỷ 20. Những họa tiết gốm nhiều màu sắc đến từ truyền thống trang trí Phúc Kiến (phía Nam Trung Hoa), phần nóc ngôi nhà cũng uốn cong theo mẫu của các hội quán Phúc Kiến. Những họa tiết truyền thống xuất hiện bên cạnh chi tiết đến từ phương Tây: trán tường kiểu swan-neck vươn lên như một đôi cánh tạo ra điểm nhấn cho ngôi nhà, cùng những trang trí cresting và bình (urn) tạo ra một bề mặt dày đặc chi tiết. Sự kết hợp các họa tiết Đông-Tây đến mức độ bão hòa như ở ngôi nhà này tiêu biểu cho xu hướng trang trí kiến trúc dân gian trong những thập niên đầu thế kỷ 20, cho đến khi được thay thế dần bằng những phong cách trang trí tinh giản hơn như Art Deco ở các thập niên 1930-40.

Ngôi nhà trở thành một điểm tham quan nổi tiếng nhờ sự thành công của tiểu thuyết Người Tình (L’Amant) của nhà văn Marguerite Duras và bộ phim chuyển thể cùng tên vào năm 1992.

Ở phương Nam, sông bé nối vào sông lớn, lại thêm chằng chịt những kênh đào tạo thành mạng lưới thủy lưu đan cài trên bề mặt địa hình. Sông nước vừa mang phù sa bồi cho đồng ruộng, vừa đưa ghe thuyền tỏa ra khắp hướng. Tại những điểm hợp lưu luôn mọc lên phố chợ rồi từ đó cơ ngơi ra đời, và thành phố lớn lên từ những điểm hợp cư như thế. Bước chân dọc theo những phố xá ven bờ sông, chúng ta có thể lần lượt bóc tách kiểu dáng các tư dinh để tính tuổi đời của phố thị: những ngôi nhà rường gỗ cuối thế kỷ 19, những biệt thự kiểu Pháp ba thập niên đầu thế kỷ 20, đường nét bo tròn khỏe khoắn của Art Deco 1930 đến những ngôi lầu hiện đại (modernism) trước 1975. Bằng cách bảo lưu những đại diện theo dòng thời gian, đô thị lưu giữ lại vẻ phong phú quá khứ để truyền lại cho thế hệ tiếp sau.

Công trình đình Vĩnh Phước có một cấu trúc mái phức tạp được chồng nhiều tầng, ở các khoảng chuyển tiếp được trang trí bằng tranh vẽ trên tường, phù điêu đắp bằng vữa và khảm sành sứ nhiều màu sắc. Ngôi đình ghi dấu những dấu mốc quan trọng trong lịch sử cư lưu của cộng đồng.

Cửa hiệu là một phần quan trọng trong đời sống đô thị. Nơi đó người ta buôn bán, gặp gỡ, buôn chuyện và giữ cho truyện kể lan truyền. Cửa hiệu bản thân nó cũng là những cột mốc văn hóa ghi dấu cho những những thay đổi xã hội. Trên một ngôi nhà, bảng hiệu “Nhựt Tân” (ngày mới) một thuở đầy vẻ hiện đại giờ trở nên hoài niệm do thời gian phủ lấp. 

Bài viết: Hiếu Y & Vương An Nguyên

Hình ảnh: Ninh & Nick