/Modernist series/

Trong các thập niên 1950-1970, các công trình kiến trúc ở miền Nam bắt đầu được chuyển đổi thành những công trình hiện đại và loại trừ dần những ảnh hưởng Pháp-Việt-Hoa trước đó. Chủ nghĩa hiện đại - modernism không chỉ ảnh hưởng sâu sắc đến diện mạo kiến trúc của các đô thị lớn, mà còn lan tỏa đến tận các vùng nông thôn. Nhà cửa nông thôn có sự thể nghiệm với các hình khối mới mẻ, năng động của xu hướng hiện đại, song vẫn giữ lại những yếu tố truyền thống, đặc biệt là bố cục không gian vì đó là những nếp nhà đã hình thành qua thời gian dài và ăn sâu vào nếp sinh hoạt nông thôn.

Để tìm hiểu sự ảnh hưởng của modernism đến kiến trúc nông thôn, chúng ta cùng ghé thăm một ngôi nhà điển hình ở vùng làng quê Vĩnh Long.

Cùng đến miền nông thôn Tây Nam Bộ. Tại đây, không gian cư trú của con người gắn liền với sông nước. Bên một dòng kênh đào, nhà cửa trải thành một vết dân cư dài và mỏng. Rất khác với mô hình làng Bắc Bộ, làng xóm ở miền Nam là những nhánh tỏa dài tự do theo các dòng nước. Vườn cây ăn quả bao bọc lấy mái nhà, phía sau là những cánh đồng cò bay thẳng cánh. Những vết chấm lốm đốm trên ruộng lúa là phần mộ của tổ tiên.

Những ngôi nhà nông thôn trong thời kỳ này thường được tổ chức theo mặt bằng hình chữ L - một mô thức tổ chức không gian sống phổ biến của vùng đồng bằng. Tại đây, gian bếp kéo dài vượt quá chiều dài của gian nhà chính, thành nên bố cục chữ L. Ở phần doi ra này, người ta trổ cửa phụ và bởi phần lớn sinh hoạt gia đình diễn ra tại gian nhà sau (đồng thời là phòng ăn, nhà bếp, nơi kê giường ngủ và nơi trò chuyện của các thành viên), cửa phụ doi ra cho phép người nhà có thể quan sát những gì diễn ra bên ngoài mà không cần mở cửa chính tại gian phòng thờ, nơi thường hay đóng kín và chỉ mở ra cho những dịp quan trọng.

Mặt tiền của những ngôi nhà nông thôn cho thấy ảnh hưởng của kiến trúc hiện đại - một vẻ đẹp năng động đang được yêu thích rộng khắp. Lúc này, sơn không còn là vật liệu phủ phổ biến nữa, mà công trình được phủ bằng đá rửa, mang lại một bề mặt thô nhám và hiện đại. Mảng tưởng được cắt xẻ thành những ô hình học gọn gàng. Tại vị trí các đường biên, người ta còn thêm vào các mảnh thủy tinh để tạo hiệu ứng lấp lánh.

Trong khi các công trình modernist tại các đô thị thường thể nghiệm hình khối mới mẻ và bất đối xứng một cách táo bạo, thì những yếu tố nông thôn vẫn nương theo những gì truyền thống bày sẵn. Mặt tiền thô nhám và năng động ấy được bổ làm ba, ứng với cấu trúc của một ngôi nhà ba gian truyền thống. Tính hiện đại không tách rời khỏi những dư âm của truyền thống mà người chủ gắn bó suốt cuộc đời. Chúng ta sẽ gặp lại vẻ đẹp của truyền thống khi bước vào nội thất.

Đôi cửa mở ra, hé lộ một không gian tinh thần, nơi nối liền ký ức của những thế hệ cùng sinh sống dưới một mái nhà. Đây là gian thờ của một gia đình tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo - một tôn giáo nội sinh ở miền Nam Việt Nam. Ở phần cận cảnh là bàn thờ Đức Huỳnh Giáo Chủ - người sáng lập tôn giáo. Theo giáo huấn của Ngài, tín đồ không bày biện ảnh tượng thần phật, trời đất mà chỉ thờ một tấm vải đỏ nâu (trần dà) mang ý nghĩa tượng trưng ở tran thờ trung tâm. Hai bên là bàn thờ dành cho ông bà tổ tiên nhiều thế hệ.

Nửa thế kỷ trôi qua, ngôi nhà mới ngày nào là hiện đại thì giờ đây đã trở thành "nhà củ ông bà", ngôi nhà của ký ức nơi nhiều thế hệ đã sinh ra và lớn lên. Trong dòng chảy kiến trúc, từng thế hệ lần lượt bồi đắp trầm tích làm thành một bề dày xuyên suốt, mà ta gọi là di sản...